کمون ها در واقع کوچکترین و فعال ترین واحدهای جامعەی کمونال هستند. کمون ها محل مناقشەی تمام جنبەهای زندگی افرادی است کە در آن برای بحث و یافتن راه حل مسایل روزمرە گرد هم آمدەاند.
هر کمون شش کمیتەی مجزا دارد کە هر کدام پیگیر موضوعات مرتبط با خود هستند، برای نمونە مالا ژن (خانه زنان) بە آموزش، بررسی و تحقیق در مورد وضعیت زنان در هر کمون می پردازد.
کمیتەی اجتماعی، کمیتەی جوانان، کمیتەی زنان، کمیتەی صلح، کمیتە دفاع از خود و کمیتەی اقتصادی، شش کمیتەی فعال در کمون ها هستند.
کمون ها بە صورت رییس مشترک (یک مرد و یک زن) ادارە می شوند و سن اعضای کمون باید از شانزدە سال بیشتر باشد.
این کمون ها نشست های هفتگی برگزار میکنند و گزارش های ماهانەی خود را ثبت و بە بحث می گذارند.
انتخاب اینکە فرد در کدام کمون جا بگیرد، بیشتر بە موقعیت جغرافیای مسکونی کە در آن زندگی میکند، برمیگردد.
انتخاب روسای مشترک و تشکیل کمیتەها از راه انتخابات مستقیم، بین اعضای کمون صورت می پذیرد. تابەحال سە انتخابات در سطح کمون ها برگزار شدە است.
زمان برگزاری انتخابات، بستە بە نیاز و شرایط خواهد بود، نە قانونی مدون. اعضای کمون خانەای را در حد دو تا سە هزار لیرەی سوری کرایە میکنند کە بە آن کمونگە میگویند.
چندین کمون در یک منطقەی خاص در مکان دیگری تحت عنوان سرای مردمی {مالا گەل} گرد هم می آیند. تصمیم های بزرگتر در سرای مردمی گرفتە میشوند. سرای مردمی وظیفەی نظارت بر کمون ها را نیز برعهدە دارد،
در شهر قامشلو ٧ سرای مردمی و ٩٧ کمون وجود دارند. هر کمون نزدیک بە ٣٥٠ خانوار را پوشش میدهد. تلاش بر آن است کە کمون های بیشتری ایجاد شوند چرا کە تجزیەی جامعە بە واحدهای کوچکتر کیفیت و بازدهی کار آنها را افزایش میدهد.
اعتبار امضای کومون از امضای وزارت هم بیشتر است، وزیر نمی تواند هیچ اقدامی بکند اگر کومون آن اقدام را تایید نکند.
اداره کنندگان روژاوا دربارەی ضرورت وجود کمونها میگویند: ما مخالف سیستمی هستیم کە از راس بە قاعدە برسد. پیگیر سیستمی هستیم کە از قاعدە بە راس برسد.
بحث فرد و جمع بنیاد نظری چیستی کمون ها است. آن شکل از فردگرایی کە سرمایەداری بە ترویج آن مشغول است، ریشەی بسیاری از بیماری های روحی و روانی یک جامعە است کە ما با ایجاد کمون ها تصمیم بە کشتن آن گرفته ایم
همچنین در کمونها بر تقسیم برابر و عادلانە تاکید میشود.
“در کانتونها زمین متعلق بە سیستم خودگردانی دموکراتیک است. اداره کنندگاج زمین ها را بە روستایی ها واگذار میکنیم، هرکس مایل باشد نام نویسی میکند. رنج و خدمت از روستایی ها خواهد بود و سیستم خودگردانی ادوات و نیازهای مزرعە را تامین خواهد کرد. در پایان درصد کمی عاید سیستم خودگردانی خواهد شد و بیشتر درآمد از آن رنج کشیدە است.”
تشکیل تعاونی ها مانع از آن خواهد شد کە یک نفر بیشتر دسترنج کارگران را بالا بکشد.
.
کانتون
کانتون ها مدلی از حاکمیت سیاسی و اجتماعی هستند کە ضمن تمرکززدایی، بر تواناسازی تصمیم گیری مردمی و گسترش دمکراسی مستقیم تاکید می ورزند.
در کانتون ها مجلس قانونگذاری و شورای مردمی وجود دارد. دوازدە شهر در کانتون جزیرە وجود دارند کە نمایندەی شهرها بە نسبت جمعیت انتخاب میشوند. هر کمون برای انتخاب نمایندەهای خود برای سطوح بالاتر رای گیری می کند و هر شورای شهر تصمیم می گیرد چە کسانی بە شورای مردمی کانتون راه بیابند.
کانتون ها، قانون اساسی، حکومت، پارلمان، شهرداری و دادگاه های مختص بە خود را دارند کە وظیفەی آنها در منشور قرارداد اجتماعی مشخص شدە است. در کانتون جزیرە شورای اجرایی با ٢٢ وزارت مرتبط وجود دارند که در یک شهر متمرکز نشده اند. وزارت داخلی و خارجی، وزارت مالی، وزارت دفاع، بهداشت، محیط زیست و … از آن جملەاند. مجلسی هم برای هماهنگی سە کانتون جزیرە، کوبانی و عفرین وجود دارد.
بیشتر درآمد کانتون ها از نفت، گمرک، محصولات مزارع بزرگ است و پروژەهای عظیم روژاوا توسط آنها اجرا خواهد شد. البتە در حال حاضر بە واسطەی شرایط جنگی، نزدیک بە ٧٠ درصد کل بودجەی کانتون ها صرف موارد نظامی و بقیە صرف خدمات عمومی میشود.
محاصرەی اقتصادی روژاوا و بە رسمیت نشناختن کانتون های سەگانە در سطح منطقەای و بین المللی از چالش های بزرگی هستند کە دست اندرکاران کانتون های روژاوا با آنها روبرو هستند.
تفاوت کانتون های روژاوا با کانتون های سویس و آلمان این است کە برخلاف آن کشورها، کانتون های سەگانە ساختاری فدرال ندارند و بیشتر حکومتی شورایی و انقلابی است.
قرارداد اجتماعی کانتون های روژآوا در ٩ مورد تنظیم شدەاند کە شامل اصول عمومی، اصول اساسی، شورای اجرایی، انتخابات کمیسیون عالی، دیوان عالی قانون اساسی و … هستند. در مقدمەی منشور قرارداد اجتماعی آمدە است:
«ما مردم مناطق خودگردان دموکراتیک؛ با خواست آزاد خود، این منشور را اعلام میکنیم که عدالت، آزادی، دموکراسی و حقوق زنان و کودکان را بر طبق اصول تعادل اکولوژیکی، آزادی عقاید و باورها، و مساوات و بدون هیچ گونه تبعیض نژادی، مذهبی، اعتقادی، آیینی و جنسیتی تضمین کنیم تا به بنیان سیاسی و اخلاقی لازم برای یک جامعه دموکراتیک برسیم، تا بتوانیم با فهم مشترک و همزیستی درون تفاوتها و گوناگونیها و احترام به حق مردم برای تعیین سرنوشت خود و حق آنها برای محافظت-از-خود، عمل کنیم.
″